ارز فیات چیست؟ (Fiat) پول بی پشتوانه چیست؟

ارز فیات (Fiat Currency) یا پول فیات (Fiat Money) که در فارسی پول بی پشتوانه گفته می شود، به ارزی گفته می شود که اغلب توسط دولت ها به عنوان پول رایج در یک کشور مورد استفاده قرار میگیرد، ارزش ذاتی ندارد اما پشتوانه خود را از تلاش دولت ها برای حفظ ارزشش می گیرد. اینکه ارزش ذاتی ندارد یعنی فی الذات نمی توان آن را همیشه معادل یک دارایی فیزیکی دانست، برخلاف پول نماینده و پول کالایی.

پول های منتشر شده توسط دولت ها برای اولین بار در قرن 11 میلادی در چین مورد استفاده قرار گرفت. از آن تاریخ به بعد، کشورهای متعددی در کنار پول کالایی از پول فیات استفاده میکرده اند. اما از اوایل قرن بیستم پول فیات شروع به در اختیار گرفتن بازار پول در دنیا کرد. بعد از واقعه شوک نیکسون که طی آن طلا به عنوان پشتوانه مستقیم از دلار آمریکا برداشته شد (سال 1971)، سیستم ارز بی پشتوانه در تمام دنیا فراگیر شد.

از اوایل قرن بیستم پول فیات شروع به در اختیار گرفتن بازار پول در دنیا کرد. بعد از واقعه شوک نیکسون که طی آن طلا به عنوان پشتوانه مستقیم از دلار آمریکا برداشته شد (سال 1971)، سیستم ارز بی پشتوانه در تمام دنیا فراگیر شد.

کلمه فیات (Fiat) از ریشه لاتین به معنای (let if be done – بگذارید انجام شود) گرفته شده است که برای احکام و دستورات مورد استفاده قرار می گیرد. به این ترتیب پول فیات:

• هر پولی است که توسط دولت به عنوان پول رایج تعریف می شود.
• پولی است که ذاتاً بی ارزش است اما به واسطه حکم حکومت مورد استفاده قرار می گیرد.
• شی ذاتاً بی ارزشی است که به عنوان وسیله ای برای مبادله مورد استفاده قرار می گیرد.

تولید و نظارت بر پول فیات

تولید و انتشار پول فیات معمولاً از طریق بانک های مرکزی هر کشور صورت می گیرد. این انتشار معمولاً با خرید دارایی های مالی یا قرض دادن پول به موسسات مالی صورت می گیرد. معمولاً بانک های مرکزی با افزایش ذخایر خود نسبت به افزایش عرضه پول به بازار اقدام می کنند.

ریال، دلار، یورو، یوان و … همه ارزهایی که امروزه پول رایج کشورهای مختلف به شمار می روند، پول فیات هستند که اگرچه قرار هست همواره در ازای افزایش ذخایر چاپ شوند، اما این اتفاق نمی افتد و تحت عنوان ارزهای بدون پشتوانه شناخته می شوند.

در اقتصاد امروز، معمولاً بخش کوچکی از عرضه پول های فیات در قالب پول های فیزیکی است. برای مثال در آمریکا در دسامبر سال 2010 قریب به 8.8 تریلیون دلار پول منتشر شد که صرفاً 915 میلیون دلار از آن در قالب سکه و اسکناس بود. معمولاً تولید و انتشار پول فیزیکی نیز به عهده بانک مرکزی یا بعضاً خزانه داری دولت است.

تورم

استفاده از ارز فیات توسط کشورهای بسیاری از قرن هجدهم، باعث دگرگونی هایی در عرضه این نوع ارزها شد. افزایش بسیار زیاد عرضه این پول ها منجر به بروز برخی از ابرتورم ها یا تورم های بسیار بزرگ شد. برای مثال ابرتورم در جمهوری وایمار (آلمان) از مهمترین مثال های تاریخی این واقعه است.

اقتصاددانان باور دارند که تورم های بزرگ عمدتاً ناشی از عرضه بی رویه پول های فیات یا بی پشتوانه هستند. عمده اقتصاددانان طرفدار ایده تورم بسیار پایین و ثبات در تورم هستند. تورم های بالا عمدتاً سازمان اقتصاد کشور را به هم میریزند و با آثار متنوعی نظیر رکود یا افزایش فاصله طبقات اجتماعی و … همراه هستند.

اقتصاددانان باور دارند که تورم های بزرگ عمدتاً ناشی از عرضه بی رویه پول های فیات یا بی پشتوانه هستند.

فقدان پشتوانه در ارزهای فیات

یک ارز فیات در صورتیکه بانک مرکزی یا دولت حامی آن نتواند ارزش آن را با مکانیسم های اقتصادی حفظ کند، ممکن است به ارزش ناچیزی برسد یا صفر شود. این اتفاق معمولاً با اثر تورمی به شدت بالا همراه است. دلار زیمبابوه، چین در سل 1945 و مثال جمهوری وایمار (آلمان) مثال هایی از این دست هستند.

ارزهای فیات و ارزهای دیجیتال

ارزهای فیات نظیر دلار، در مقایسه با ارزهای دیجیتال در سالیان اخیر روند ارزشی باثبات تری داشته اند. اما در سوی دیگر، در یک مقیاس زمانی طولانی تر، یک واحد بیت کوین در مقابل دلار، در طی 10 سال اخیر رشد بسیار بالایی را تجربه کرده است.

به این ترتیب ویژگی ارزهای فیات در کوتاه مدت در قیاس با رمزارزها نظیر بیت کوین و اتریوم و … دور بودن آنها از نوسانات است. ممکن است شما در یک روز شاهد 10 درصد تغییر ارزش ارزهای دیجیتال باشید. در حالیکه برای دلار اینطور اتفاقی به هیچ عنوان طی یک روز تجربه نمی شود.

برخی از ارزهای دیجیتال که اصطلاحاً به آنها رمزارزهای پایدار یا Stablecoin گفته می شود، ارزهایی هستند که یک ارز فیات، یک کالا یا یک متدلوژی را به عنوان پشتوانه خود در نظر می گیرند تا ارزش خود را حفظ و از نوسان به دور باشند. مهمترین این ارزها، تتر (USDT) و یو اس دی کوین (USDC) هستند.

ارزهای دیجیتال چه برتری به پول فیات دارند؟

چند برتری مهم امروز در قیاس ارزهای دیجیتال با ارز فیات شناخته شده است:

1. عمده ارزهای دیجیتال که مهمترین آنها بیت کوین است، عرضه محدودی دارند. اگرچه هم ارزهای دیجیتال و هم پول فیات بدون پشتوانه به شمار می روند، اما امکان انتشار و توزیع بیشتر پول فیات بدون اینکه ذخایری وجود داشته باشد برای دولت ها همواره فراهم است که آثار تورمی با خود به همراه داشته است.
2. ارزهای دیجیتال برای اولین بار مفهوم بانک مرکزی را بی معنی کردند. به طوری بدون اینکه نهاد ثالثی مسئولیت نظارت و انتشار پول را بر عهده داشته باشد، کاربران به صورت مستقیم و فرد به فرد (P2P) نسبت به نقل و انتقال پول در اقصی نقاط دنیا در کوتاه ترین زمان اقدام می کنند.
3. به همین دلایل ارزهای دیجیتال در قیاس با تمام پول های فیات موجود در دنیا امروزه از محبوبیت بیشتری برخوردار بوده اند و ارزش برخی از آنها در طی 5 سال اخیر بیش از 100 برابر شده است.